جغرافیای اقلیمی ‌شهرستان بندرخمیر

شهرستان بندرخمیر یکی از شهرستان‌های حوزه‌ی غربی استان هرمزگان و در حاشیه‌ی ساحلی خلیج فارس در کنار تنگه‌ی خوران و رو به روی جزیره‌ی قشم قرار دارد. این شهرستان با مساحت تقریبی ۳۷۷۳ کیلومتر مربع از شرق به شهرستان بندرعباس، از شمال به بخش فین، لارستان و شهرستان بستک، از غرب به شهرستان بندرلنگه و از جنوب به تنگه‌ی خوران (کلرانس) و جزیره‌ی قشم محدود می‌شود؛ و معادل ۲/۵  مساحت استان هرمزگان را به خود اختصاص می‌دهد. این شهرستان از لحاظ موقعیت جغرافیایی در ۲۷ درجه و ۳۲ دقیقه عرض شمالی و ۵۵ درجه و ۳۰ دقیقه طول شرقی واقع شده و در یک چهار راه ‌ارتباطی میان حوزه‌های فعال «بندرعباس، بندرلنگه، قشم و استان فارس» قرار گرفته است.از مهم‌ترین ارتفاعات آن کوه شو (شب) واقع در شمال بخش رویدر و ۷۰ کیلومتری شمال بندرخمیر با ارتفاع ۲۶۸۱ متر، کوه گیشو با ارتفاع ۱۶۸۷ متر که با کوه صاحب آباد در یک رشته به طول ۴۸ کیلومتر  قرار دارد؛ و این رشته کوه ‌از ۳۷ کیلومتری بندرخمیر تا ۵۸ کیلومتری شمال شرقی امتداد دارد. از کوه‌های دیگر این شهرستان می‌توان از کوه‌های کشار، انگوران، مارو، گچ، ‌شیب‌روان، خونو، کوه سفید یا گچ – که بلند‌ترین آن، قله‌ سکرکوه[۱] یا بنگرو[۲] می‌باشد نام برد. دیگر کوه­های آن، کوه‌های تنگ دالان، تنگ هوش (با قله‌ی مَدعودلای[۳])، هوباد سرد، کوه لاور، تیز کوه (قله‌ی آن پرسرا[۴] و مصلیّ است)، گوری، تنگ خیر (قله‌ی تلخنی[۵]، کوه تکوئی[۶]، پرموری[۷] مقابل روستای چاه ساری می‌باشد.)

رود‌های مهم شهرستان بندرخمیر، رود کُل که سرچشمه‌ی آن کوه‌های اطراف فارس در داراب است و پس از آمیختن با چند رودخانه‌­ی کوچک‌تر از خود، از نزدیکی ایزدخواست عبور می­کند، وارد استان هرمزگان می‌شود؛ و از کنار طارُم در شهرستان حاجی آباد می‌گذرد و پس از عبور از نزدیکی‌های فین، از شمال شرقی روستای کشار و جنوب انگوران وارد شهرستان خمیر می­شود و پس از آمیخته شدن با رود مَرّا و رُسلی از سمت شرق بندرپل به تنگه‌ی خوران می‌ریزد.

رو مَرّا از کوه شب سرچشمه می‌گیرد و همراه با رود رسلی به رود کل می‌پیوندند.

رود مهران از کوه‌های لامرد سرچشمه می‌گیرد و در ۱۰ کیلومتری غرب بندرخمیر به خلیج فارس می‌ریزد. آب این رودخانه‌ها به علت عبور از گنبد‌های نمکی در کوه‌های مسیر خود، به طور کامل شور می‌باشد.

بیش‌ترین اهمیت این رود‌ها، وجود ماهی‌های کوچکی به نام گاریز[۸] و کرک[۹] رودخانه‌ای است که توسط روستاییان در مسیر آب آن‌ها صید می‌شوند و تعداد فراوانی از آن‌ها نیز وارد تنگه‌ی خوران می­شوند و در دریا رشد بیش‌تری می‌کنند.

آب و هوای این شهرستان گرم و خشک است و دارای تابستان‌ها بسیار گرم و زمستان‌های معتدل می‌باشد. ماه‌های گرم در این شهرستان متجاوز از ۶ ماه است؛ و به جز سه ماه آذر، دی و بهمن ماه که تا حدودی خنک هستند، ۳ ماه آبان، اسفند و فروردین از اعتدال نسبی برخوردار است. درجه‌ی حرارت هوا در تابستان به ۵۲ درجه‌ی سانتی‌گراد نیز می‌رسد.

در این شهرستان چند چشمه‌ی آب گرم و آب سرد معدنی وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

۱- آب گرم معدنی خمیر واقع در ۵ کیلومتری شمال غربی بندرخمیر.

۲- آب گرم خونو واقع در ۴ کیلومتری شرق بندرپل.

۳- آب گرم معدنی انگوران واقع در۳ کیلومتری روستای انگوران.

۴- آب گرم معدنی سیاه‌کش واقع در ۳ کیلومتری شمال روستای نیمه‌کار.

۵- آب سرد چاه‌احمد واقع در ۱۰ کیلومتری شمال غربی بندرخمیر.

۶- آب سرد کلو^[۱۰]واقع در غرب اسکله‌ی قدیم بندرخمیر.

این شهرستان از لحاظ معدنی دارای موقعیت ویژه‌ای در استان می‌باشد؛ و با دارا بودن معادن گچ، نمک، گوگرد، آهک، سنگ لاشه، شن و ماسه و بسیاری از مواد معدنی دیگر، بخشی از این مواد به داخل استان و یا خارج از آن صادر می‌شود.

به استناد سرشماری نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهرستان به ۵۶۱۴۸ نفر رسیده که ۳۹ درصد ساکن شهرها و ۶۱درصد ساکن روستاها می‌باشند. تغییرات جمعیت در سال ۱۳۹۵ نسبت به ۱۰ سال قبل یعنی ۱۳۸۵ برابر ۳۹/۱۶درصد بوده است.

از آثار تاریخی و مناظر طبیعی شهرستان بندرخمیر می‌توان از قلعه‌ی خمیر، دیوار سدار، آب گرم معدنی خمیر، آب گرم معدنی سیاه کش، پل لاتیدان، ‌تپه‌ی دوگرد (شیرین و فرهاد)، چورستان رویدر و کاروان‌سرا‌های کهورستان، برکه‌ی سه تا، برکه سلطان، برکه­ی کیشی دری، برکه­ی تکی خانی (جنی) برکه­ی نو، برکه­ی جیحون، برکه­ی بون پهن، برکه­ی تنگ دالون، برکه­ی ‌پیش دون و برکه­ی بست کمکو^[۱۱] و جنگل‌های حرا، کوه گوری و قنات‌های کهورستان، آب انبار عبدالله مداوی و آب انبارهای دیدنی ‌و مناظر زیبای کوه شو نام برد؛ که ‌از آثار تاریخی و طبیعی شهرستان است؛ و در جای دیگر توضیح مفصل‌تری داده خواهد شد.

همچنین از اوضاع طبیعی،‌ فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی شهرستان در بخش معرفی شهر‌ها و روستا‌ها مفصل‌تر شرح داده می‌شود.

روستا‌ها و آبادی‌های شهرستان بندرخمیر عبارتند از:

۱- بخش مرکزی: چاه گود، چمردان، کشار بالا، کشار دوستانی، کشار زیر، کشار سرگپ، تهلو، انگوران، نیمه‌کار، آرابی، قلعه پارو، کِسِه، درگور، چاه‌رو، گری شیخ، پل شرقی، پل انگور، پل گل‌کن، چاه ساری، باقی آباد، جیحون، دشت جیحون، تنگ دالان، سرتنگ دالان، چاه ماخور، برکه سلطان، نره، دکل پهن، شیب روان، آل درویش، مارو، دریخا، پی پَر، چاه لیمو، چاه گلنی، جوری، احمد آباد، شینگو، شهرک علوی.

۲- بخش رویدر: رویدر، بنو (بناب)، بستو، گوین، کنویی، موذان، درواخانی، کیشی، کرمران، هتران، رودبار، کروئیه، پس بست، گیشو، آب مصلی، تنگ گچ، پرکان آل موسی، محمدآباد، پرنیمه، پرکان گیشو و تنگ اشکن.

 /sokor-kūh/^۱.

 /bongerū/^۲.

/mad-?owdelāy/^۳.

/par-serā/^۴.

/talxenī/ ^۵.

/takūī/ ^۶.

 /par-e-mūrī/^۷.

/gārīz^۸. /

/kark/ ^۹.

‌/kolū/^۱.

[۱۱]. /bast-e-komakū/ علاوه بر این کاروان‌سرا‌ها، کاروان‌سرا‌هایی در نزدیکی آرابی، قلعه پارو، جنگویی، نیمه‌کار، لاتیدان، مغ احمد، چُستانه، خونسرخ، چهار برکه بندرعباس، خونو، پل انگور و خمیر وجود داشته است.